B_R_NC_B_LüM

1、PAGE PAGE 9İ Deneti İle Denetim Komitesi Arasnda Nasl Bir İliki Olmaldr?Dr. Sleyman Uyar Pamukkale niversitesi, İletme Blm, Muhasebe Finansman Anabilim Dal.1.GiriSon yllarda halka ak byk irketlerde (Enron, WorldCom, Parmalat) yaanan muhasebe skandallar, finansal tablolarda ortaya kan hata ve hileler

2、, i baarszlklar ve yasal olmayan faaliyetler finansal raporlarn kalitesini ve denetim srecini surgulamay gndeme getirmitir. Yaanan iflaslarn milyar dolarlarla ifade edilmesi sermaye piyasasna olan gveni sarsmtr. Kurumsal Ynetim anlayndaki gelimelere bal olarak uzun yllardan beri ABDde uygulama alan

3、bulan denetim komitesi artk tm dnyada irket organizasyon emalar iinde yer almaktadr. irket ynetiminin yapabilecei hileleri nlemek, denetilerin bamszln kuvvetlendirmek ve finansal raporlama srecinin kalitesini arttrmak amacyla nemli bir fonksiyon stlenen denetim komitesinin etkinlii ve denetilerle ol

4、an ilikisi daha da nemli hale gelmitir. Bu balamda almann amac; i denetiler ile denetim komitesi arasnda nasl bir ilikinin olmas gerektiini ortaya koymaktr. 2. İ Denetim Srecinde Denetim Komitesinin Yeri İ denetim bir rgtn faaliyetlerini incelemek ve deerlendirmek amacyla rgt iinde oluturulmu bamsz

5、bir deerlendirme fonksiyonudur K.H. Spencer Pickett, The Internal Auditing Handbook, JohnnWiley&Sons, 2000, p.5. İ denetim irket ilemlerinde olas hata ve hileleri nleme konusunda nemli bir grev stlenmitir. İ denetim fonksiyonunun yeterli ve etkili bir ekilde yrtlmesi iletmedeki kontrol mekanizmalarn

6、n salkl almasn salar ve dolaysyla operasyonel risklerin, hilenin ve gelir kayplarnn olumasn engelleyerek iletmenin verimlilii ve rekabet gcnn artmasna katkda bulunur Nuran Cmert Doyrangl, Sermaye Piyasas Arac Kurumlarnda Etkili Bir İ Kontrol Sistemi ve İ Denetim Fonksiyonu, Lebib Yalkn Matbaas, İsta

7、nbul 2001, s.57. İ denetim, irkette var olan her trl dzensizliin nlenmesi amacyla yeni kurallarn yerletirilmesinden sorumludur. Ynetime bu kurallarn iyiletirilmesiyle ilgili yeni nerilerde bulunur. Ynetim de gerekli grd durumlarda dzeltici eylemleri gelitirir Jacqueline K. Wagner, “Audit Committees

8、and Internal Auditor: A Veteran View”, (evrimii) http:/ .iia/index.cfm, 10.01.2004, p.3/5. Yaplan aratrmalar hileli finansal tablolarn ortaya kt irketlerde uygun ve etkin bir i denetim fonksiyonunun olmadn ortaya koymaktadr. irketlerin gelecekteki baars uygulanabilir ve srdrlebilir bir i denetim fon

9、ksiyonu oluturmasna baldr L. Miller, “Whats an Audit Committee to Do?” Internal Auditor, April 2000, p.12. 21. Yzyl Ynetim İlklerine gre tm irketlerin etkin, devaml alan ve dorudan komiteye raporlama yapan bir i denetim fonksiyonuna sahip olmas ve bunu devam ettirmesi gerekmektedir Asian Pacific Eco

10、nomic Corporation Forum, “Comments on Behalf of the Institute of Internal Auditors”, (evrimii) /iia/index.cfm, 20.10.2003, p.5/10.zellikle ynetim anlaynda meydana gelen deimeler, yasal dzenlemeler ve rekabet gibi faktrler i denetimin sorumluluunu arttrmaktadr. Gnmzde i denetim risk ynetimi, kurumsal

11、 ynetim ve denetim komitesinin baarl olmasnda nemli bir unsur haline gelmitir aban Uzay, “İ Denetimin Gelecei ve Yeni Eilimler”, 22. Trkiye Muhasebe Eitimi Sempozyumu, Muhasebe-Eitim: Eilim ve Etkileimler, 21-25 Mays 2003, Antalya, s.228, Hasan Kaval, Muhasebe Denetimi, Ankara, Ekim 2003, s.95, Dana

12、 R. Hermanson, “What Else in Corporate Governance Should be Changed”, Internal Auditing, January-February 2003, pp.44-45. zellikle eitli dzenlemelerde denetim komitesine denetim srecinde nemli grevler yklenmitir Blue Ribbon Committee, Report and Recommendations of the Blue Ribbon Committee on Improv

13、ing the Effectiveness of Corporate Audit Committees, NY 1999, pp.10-16. Uluslararas İ Denetiler Enstits 1999 ylnda i denetimin tanmn yeniden yapmtr Mahmut Demirba, “Denetimde Eilimler ile Etkileimler ve Trkiyedeki Mevcut Duruma neriler”, 22. Trkiye Muhasebe Eitimi Sempozyumu, Muhasebe-Eitim: Eilim v

14、e Etkileimler, 21-25 Mays 2003, Antalya, s.257. Buna gre: “İ denetim organizasyonun faaliyetlerine deer katmak ve onlar gelitirmek iin tasarlanm bamsz ve tarafsz bir gvence ve danmanlk aktivitesidir. Risk ynetimi, kontrol ve kurumsal ynetim srelerinin sistematik ve disiplinli bir yaklamla deerlendir

15、ilmesi ve iyiletirilmesi yoluyla iinde bulunduu organizasyona hedeflerini gerekletirmesine yardmc olur”. Bu tanma gre i denetimin mterisi benzer amalar edinmi olan denetim komitesidir Deloitte-Touch, İ Denetim Blteni, Mart-Nisan 2003, s.3. nk komite ve i denetimin amalar ortak olup; ynetimdeki yanll

16、klar ve yolsuzluklar nlemeye almaktr. Buna karn ilikilerin dier boyutu ise komitenin i denetimi izleme sorumluluunun bulunmasdr. Komite i denetime destek olmal ve bamszl ile rgt iindeki statsnn arttrlmasna katkda bulunmaldr Uzay, a.g.m. , s.220. Gnmzde i denetim alan irketin tamamna yaylmtr. Hem den

17、etim komitesi hem de i denetim, ynetimin hata ve hilelerini nlemeyi ama edindiinden etkin alan bir i denetim fonksiyonu komitenin grev ve sorumluluklarn yerine getirmesine yardmc olacaktr. Avrupa Komisyonu 1996 ylnda yaymlad “Green Paper on Auditing” adl almada “Gl bir i denetim fonksiyonu olmayan i

18、rketler komitenin sorumluluunu yerine getirebilmesi iin gerekli bilgileri salamakta yetersiz kalacaktr” demitir. Bu durum tersi iin de geerli olup komite de i denetim blmnn etkin olarak almasna katk salayacaktr. Komite, i denetim blmnn kalitesini; i denetilerin tarafszlklarn srdrme, srekli mesleki e

19、itime tabi tutma, bilim ve teknolojideki gelimeleri takip ederek kendini bu alanda gelitirme, mesleki niteliklerini iyiletirme ve sertifikasyon gibi alanlarda tevik ederek arttrabilir. Bunu yapabilmesi iin komitenin i denetim fonksiyonunun organizasyonel yapsn, grevlerini ve faaliyetlerini ak bir ek

20、ilde anlamas gerekir. Komite bu noktada gereksinim duyduu bilgileri; i denetim ynetmelii, organizasyon ekli ve i denetim plan, i denetim faaliyet raporu, i denetim tarafndan yaplan projeler ve denetim bulgularndan elde edebilir PriceWaterhouseCoopers, Audit Committees: Good Practices For Meeting Mar

21、ket Expectations, 2. Ed., New York 2003, p. 38.Komite grev ve sorumluluunu yerine getirirken en ok i denetim blmnde yararlanmaktadr. Uluslararas İ Denetiler Enstits bakan vekili Richard Nelson, “Her denetim komitesi en azndan i denetimden almay bekledikleri gvenceyi salayacak kapsamda inceleme yapma

22、k zorundadr. Hem WorldCom hem de Enron skandalnda zellikle piyasalarn yksek dzeydeki ticari basks gz nne alndnda ynetim kurulunun ve hissedarlarn sadece bamsz denetilerin bak alarna gvenmeyeceklerini ortaya karmtr. İ denetim komitenin maksimum dzeyde yararlanmas gereken bamsz ve vazgeilmez bir bak a

23、sdr” demitir (evrimii) , 12.03.2004, p.1/1. Ulusal Kurumsal Yatrmclar Dernei (NACD) komisyonu raporunda i denetim iin “Denetim komitesi bugnn i denetim fonksiyonunu bamsz, objektif ve katma deer salayan, organizasyonun operasyonel tarafn gelitiren ve danmanlk etkinlii salayan bir destek olarak grebi

24、lir. İ denetim organizasyona sistematik ve disipline edilmi bir yaklam getirerek, risk ynetimi ve kontrol ile denetim srecinin etkinliini gelitirmek zere objektifliklerini tamamlamada yardmc olabilir.” demitir National Association of Corporate Directors (NACD), Report of the NACD Blue Ribbon Commiss

25、ion on Audit Committees: A Practical Guide, Washington D.C, 2000a, p.47. İ denetim kadrosunun kurulmas ve ileyiinin salanmas, i denetim blm ile koordinasyon salama, i denetim blmnn almalarn izleme, i denetim blmnden gelen raporlar ve nerileri dikkate alma ve i denetim programlarn gzden geirme komite

26、nin sorumluluklarndandr. Komitenin ihtiyalar deitiinde i denetim fonksiyonu da beraberinde deimeli veya geleneksel roln kaybetmeyi gze almaldr. Komite ile i denetim arasndaki etkileimin artmas irket ynetiminin niteliini ve organizasyonel yapsnn glenmesine yardmc olacaktr William G. Bishop, Dana R. H

27、ermanson, Paul D. Lapides, Larry E. Rittenberg, “The Year of Audit Committee”, Internal Auditor, April 2000, p.51. Komite ile i denetim arasndaki gl bir iliki; program ilikisini dzenli olarak devam ettirme, toplantlar arasnda ilikiyi koruma, gerekli konularda sorular sorma, performans gelitirme, irk

28、ette COSO i kontrol modelini kullanma ve komite yelerinin ilgi alanlarn bilme konularnda kurulabilir Kelly M. Hnatt, “Forge The Right Relationship”, May 2001, Journal of Accountancy, p.52.Komite i denetim fonksiyonunu karar alma srecinde desteklemeli ve i denetim bakan ile dzenli olarak grmelidir. B

29、u grmeler sonucunda muhasebe ve denetim uygulamalar konusunda daha fazla bilgi elde edilebilir Toronto Stock Exchange, Issues for Comment, Toronto 1993, p.182. Ayn zamanda komitenin grevlerini etkin olarak yerine getirebilmesi iin ihtiya duyduu bilgi i denetim blmnden gelmektedir Dana R. Hermanson,

30、“What Else in Corporate Governance Should be Changed”, Internal Auditing, January-February 2003, pp.44-45. Komite i denetim fonksiyonuna sayg gstermeli ancak bunun yannda aktif bir gzetim faaliyeti yrtmelidir Dana R. Hermanson, Larry E. Rittenberg, Internal Audit and Organizational Governance, The I

31、nstitute Internal Auditor Research Foundation, Florida 2003, p.51. Denetim komitesinin i denetim fonksiyonu zerinde aktif bir gzetim rol bulunmaktadr. Bu ilikide ortaya kan gzetim faaliyetleri unlardr IIA Issues and Answers, “Internal Auditing and the audit Committee Working Toward Common Goals”, (e

32、vrimii) .iia/index.cfm, 06.02.2004, p.7/9.:İ denetim faaliyetinin amac, yetkileri, sorumluluu ve raporlama ilikisi asndan rgtsel yapsnn incelenmesi ve onaylanmas,İ denetim blm yneticisinin ie alnmas, devam ve deitirilmesi karar,İ denetim plan ve btesinin incelenmesi,İ denetim sonularnn incelenmesi,Y

33、asa ve ynetmeliklere uygunluk, bamsz denetilerin deerlendirilmesi ve gerektiinde potansiyele hata veya hilelerin aratrlmas gibi eitli i denetim projeleri iin talepte bulunma,Kalite gvenini salamak iin neride bulunma.İ denetim performansnn arttrlmas iin deneti bamszl komite tarafndan salanmal, i dene

34、tilerin ynetim, ynetim kurulu ve komite ile snrsz bir grme hakk bulunmal, i denetinin muhasebe kaytlar ve fiziksel varlklara snrsz bir ulam hakk olmal, komite yllk i denetim btesini incelemeli ve i denetime ayrlan kaynaklarn yeterliliini deerlendirmelidir Internal Auditor, “Recommendations for Impro

35、ving Corporate Governance”, Internal Auditor, June 2002, p.68. Komitenin etkinliini snrlayan temel etkenlerden birisi yelere ulaan bilginin nitelii ve niceliidir. İ denetim fonksiyonu komite iin hem irket bilgisi hem de sektre ilikin gr salayan uygun bir bilgi iletiim sistemi gelitirmek zere destekt

36、e bulunabilir. Bu bilginin ak finansal raporlama sisteminin btnln ve geni bir risk-kontrol analizini iermelidir. Komite tarafndan talep edilen soruturmalar ve zel projelerin yrtlmesi yeni riskler ve raporlama ile ilgili gelimeler zerine odaklanmay salayabilir Bishop vd., a.g.m., pp.50-51. İ denetim

37、komiteye etkin bir bilgi sisteminin oluturulmas noktasnda, irketin risk ve kontrol alanlarnda komitenin grevleri ve irket ynetim yapsnn nasl daha iyi anlalabilecei konusunda yardmc olabilir Larry E. Rittenberg, “Lessons for Internal Auditor”, Internal Auditor, April 2002, p.32. Denetim komitesinin i

38、 denetim blmn izlemesi eitli faydalar salayacaktr. İ denetimin organizasyonel yaps ve kapsamnn gzden geirilmesi d denetim harcamalarn azaltr ve etkili bir i denetim, komitenin grevlerini yerine getirmesine destek olur. Eer komite ile i denetim arasnda kaliteli bir etkileim varsa komite ile ynetim ar

39、asndaki bilgi asimetrii decektir. Ayrca i denetim ile kurulacak dzenli bir iletiim a komitenin muhasebe ve denetimle ilgili konularda bilgilenmesini salayacaktr Louis Jr. Braiotta, The Audit Committee Hand Book, 3rd Edition, John Wiley&Sons Inc., New York 1999, p.214. Komitenin i denetimden gerekli

40、fayday salayabilmesi iin i denetime ilikin: Komitenin etkinlii iin ne tr bir bilgi sistemine ihtiya vardr? Bu bilginin salanmasnda i denetim fonksiyonu nasl bir rol oynar? Komite etkinlii ile i denetim fonksiyonunun kalitesi arasnda bir iliki var mdr? Komitenin oluumu etkinlii etkilemekte midir? Den

41、etim komitesi yasal dzenlemelere gre daha fazla bilgiye sahip hale gelmi midir? İ denetimin komiteye salad bilgilerin daha etkin olabilmesi iin iletiim ekli ne olmaldr? sorularna cevap bulmas gerekir Hermanson, Rittenberg, a.g.e., pp.51-52. Komite, irketin i denetimden tm ynleriyle faydalanp faydala

42、nmadn ve bu blme gerekli destei salayp salamadn deerlendirmelidir. Bunu tespit edebilmek iin komite: İ denetim irketin faaliyetleri, kontrol sistemleri ve bilgileri ile uyumlu mudur? İ denetim yeterli kaynaa sahip midir? Belirlenmi i denetim program nasldr? Yeni bilgi sistemlerinin planlanmas ve uyg

43、ulanmasnda i denetim grev almakta mdr? İ denetim irketin karlat operasyonel ve finansal riskleri soruturmakta mdr? Ynetim i denetimden gelen tavsiyelere uygun hareket etmekte ve i denetim yaplan deiiklikleri denetlemekte midir? ve İ denetiler bamsz denetiler ile etkin bir alma iersinde midir? sorula

44、rna cevap aramaldr PriceWaterhouseCoopers, a.g.e., p.39. Komitenin i denetime ilikin sorumluluunu etkin olarak yerine getirebilmesi iin yelerin i denetim konusunda bilgili olmas gerekir. Genel olarak ou komite i denetimin temel uygulamalarn bilmektedirler. Ancak denetilerin gemii, yetenekleri ve sor

45、umluluklar konusunda tam olarak bilgileri bulunmamaktadr. Bu sorun nedeniyle komite i denetim blmnden yeteri kadar yararlanamamaktadr Jacqueline K. Wagner, “Asking the Right Questions: Sage Advise for Audit Committee”, Directors & Boards, September 2000, p.2/5. Komitenin bamsz yelerden olumas ve yel

46、erden en az bir tanesinin muhasebe finans gemiinin olmas i denetim ile iletiimi olumlu ynde etkileyecektir. nk yaplan aratrmalar bamsz ve uzman yelerden oluan komitelerin i denetim mdr ile daha uzun toplantlar yaptklarn, i denetim mdrne zel grmeler saladklarn ve i denetim sonular ile yaplan nerileri

47、nin daha iyi takipisi olduklarn gstermitir K.Raghunandan, William J. Read, Dasaratha V. Rama, “Audit Committee “Gray Directors” and Interaction with Internal Auditing”, Accounting Horizon, June 2001, p.109. Avrupada yaplan bir aratrmaya gre irketlerin yzde 88inde i denetim fonksiyonu bulunmaktadr. B

48、u irketlerde komite i denetinin faaliyetlerini incelemekte ve onaylamaktadr. İ denetim fonksiyonu komiteye zellikle i kontrol, hata ve hilelerin nlenmesi ile ilgili soruturmalar alannda yardmc olmaktadr. İ denetim blmnn etkin olarak alabilmesi iin irket ynetimi ve ynetim kurulunun birlikte desteine

49、gereksinimi vardr. Ynetim kulunun bu alandaki temsilcisi denetim komitesi olduu iin denetinin komiteye ulamada snrsz bir yetkiye sahip olmas ve iletiim ann srekli ak olmas gerekir. Eer bir irkette i denetim fonksiyonu yoksa komite ynetim kuruluna byle bir blmn salayaca faydalar anlatmaldr PriceWater

50、houseCoopers, a.g.e., p.37.3. İ Deneti ve Denetim Komitesi Arasnda Nasl Bir İliki Olmaldr? İ denetiler irketin oluturduu kontrollere uyma konusunda nemli bir rol oynar. İ denetilerin irkete ilikin uzmanl ok nemlidir. Gelecein i denetileri bilgi teknolojisi bata olmak zere risk deerleme ve dier tm ko

51、nularda uzman olmaldr Norman Marks, “The New Age of Internal Auditing”, Internal Auditor, December 2001, s.45. Yatrmclarn sermaye piyasasna gvenmeleri ve irketler hakknda gvenilir bilgiler edebilmeleri denetim mesleine olan gveni artracaktr. Bu sistemin salkl ekilde oluturabilmesi ynetim-i deneti-de

52、netim komitesi arasndaki ilikiye gre ekillenecektir. Bu srete i denetinin sorumluluklarn yerine getirmesinde en byk ayrdmcs denetim komitesi olacaktr Sleyman Uyar, “İ Denetim Alannda Ortaya kan Yeni Yaklamlar erevesinde İ Denetilerin Deien Rol”, Mali zm Dergisi, İSMMMO Yayn, Yayn No:63, 2003, s.140.

53、 İ denetiler komiteye finanasal raporlama ile risk ve kontrol destei salamaldr David Fisher, “Role of Audit Committees in Risk Management”, 7. Muhasebe Denetim Sempozyumu, 21 Nisan 2005, Antalya, s.14. Finansal raporlama desteini; irketin objektif raporlama sorumluluunu yerine getirip getirmedii, ii

54、nde bulunulan koul iin en uygun muhasebe sisteminin uygulanp uygulanmad, dnemsel raporlama srecinden elde edilen bilgilerin gvenirlilii, bu srete uygulanan kontrollerin yeterlilii ve komite yelerine irketin performansna ynelik doru ve zamannda bilgi aktarld konularnda yapabilir. Risk ve kontrol dest

55、ei ise, komitenin irket zerindeki kontrollerin objektifliine ilikin deerlendirme yapmas, komiteye irketin kontrol noktalarn ve irketin temel olarak karlat finansal ve dier risklerin izlenmesi konusunda yardmc olacak bilgilerin salanmas srecinde yapabilir Bishop vd., a.g.m. pp.50-51. İ denetilerin ko

56、mite ile dorudan ve snrsz bir grme hakk olmaldr. İ denetiler denetim komitesi ile devaml grmeli ve aralarnda serbest grme olana salayacak ortam oluturulmaldr K. Raghunandan, Dasaratha V. Rama, “Management Report After COSO”, Internal Auditor, August 1994, Vol: 51, Issues: 4, p.57. İ denetiyi ie alma

57、 veya iten karma yetkisi denetim komitesi dndaki bir otoritede ise deneti ile komite arasnda yaplacak grmelerde onlarn da yer almas gerekir Joseph McHugh, K. Raghunandan, “Hiring & Firing the Chief Internal Auditor”, Internal Auditor, August 1994, p.35. İ denetiler komite ile irketin iinde bulunduu

58、risk durumu ve ilerde karlaabilecei olas risklerle ilgili grmeler yapmaldr Paul Seweeney, Cynthia W. Vallarino, “NYSE Sets Audit Committees on New Road”, Journal of Accountancy, November 2002, pp.53-54. İ denetiler ile denetim komitesi arasndaki iliki ve grmelerin skl komitenin etkinlik dzeyini beli

59、rlemektedir. Bunun iin Uluslararas İ Denetiler Enstits i denetim bakannn ylda en az 4 kez denetim komitesi ile grmesini ngrmtr Raghunandan, Read, Rama, a.g.m, p.108. Ancak yaplan aratrmalar i denetilerin komite ile grme sklnn yetesiz olduunu gstermektedir Deloitte Touch, Audit Committee Survey Resul

60、ts and Best Practices, October 2001, p.5. Deneti komiteye i kontrol sistemine ilikin rapor sunmaldr. Komite de bu raporu en az ylda bir kez olmak zere incelemelidir Paul Seweeney, Cynthia W. Vallarino, a.g.m., pp.53-54. Sarbanes Oxley yasas da i denetinin i kontrole ilikin elde ettii eksiklik ve zay